У вёсцы Ухлясць Смаліцкага сельсавета жыве вельмі цікавы чалавек — Мікалай Дзянісавіч Белазёраў (на здымку). Яму цяпер восем дзесяткаў гадоў і на ягонай памяці засталіся яшчэ ў нейкай ступені нават даваенныя часіны, а што тычыцца гадоў ваеннага ліхалецця, то тое, па словах старога, адклалася зусім яскрава і запамінальна.

Успамінаючы даваенныя гады, ён асабліва адзначыў, што вучыўся ў пачатковых класах у Смаліцы, і ягоным першым настаўнікам быў Дзяніс Бычанкоў. Потым гэты ўраджэнец в. Ніканавічы праславіўся тым, што ў 1942 годзе з’яўляўся ўпаўнаважаным ЦК ЛКСМБ па Быхаўскаму раёну, дзе спачатку змагаўся ў радах партызанскага атрада Максімава-Лебедзева, а потым перабраўся ваяваць ў родныя мясціны на левабярэжжа Дняпра. Там падчас няроўнага бою з фашыстамі каля в. Прыбар загіную смерцю храбрых.

— У ваенныя часы жыў я на хутары, што месціўся паміж Смаліцай і Дабужай, — расказвае Мікалай Дзянісавіч. — Цяпер яго ўжо няма, а ў вайну, так сталася, апынуўся на перакрыжаванні шляхоў дзеяння як партызан, так і нямецкіх карнікаў і паліцаяў. Давялося шмат чаго пабачыць, таму што ўдзень у акрузе гаспадарылі фашысты, а ў большай ступені іхнія прыслужнікі-паліцаі з Кузькавіцкага гарнізона, а ноччу наступаў час народных мсціўцаў. Шмат каго з іх, як кажуць, ведаў у твар, бо яны наведваліся ў нашую хату.

А ў нашым краі тады была вельмі складаная абстаноўка. Справа ў тым, што да нас праз лясы дабраліся многія ўдзельнікі баёў пад Магілёвам. Іх прытулілі некаторыя мясцовыя жанчыны, таму гэтых салдат яшчэ называлі “прымакамі”. Немцы і паліцаі стараліся адшукаць савецкіх байцоў, таму і лютавалі.
З горам папалам, многім акружэнцам удалося перажыць зіму 1941-1942 гадоў, а ўжо з вясны 1942 года пачаў фарміравацца партызанскі рух на левабярэжжы Быхаўшчыны. Пачалося ўсё з фарміравання атрада Якава Курпачэнкі, куды далучыліся рабочыя са шклозавода “Ільіч” у Ветранцы. Потым пачаў дзейнічаць атрад Георгія Сазонава, які быў закінуты штабам Заходняга фронту ў тыл ворагу. Мне добра памятаецца, што прозвішча камандзіра было менавіта Сазонаў, хоць вядомы расійскі літаратар, удзельнік партызанскага руху ў складзе 1-й Быхаўскай партызанскай брыгады Авідзій Гарчакоў ў сваёй кнізе “Па-за законам” называе яго Самсонавым.

На тэрыторыі тагачасных Ветранскага і Трылесінскага сельсаветаў 1942-1943 гадах  дзейнічала некалькі атрадаў, што складаліся з былых акружэнцаў, закінутых з-за лініі фронту ваенных, мясцовых жыхароў. Пра многія з іх шмат што вядома, а вось пра групу “Сямёрка”, якая пераўтварылася потым у атрад, звестак маецца зусім мала.  А я асабіста сустракаўся з членамі гэтай, дэсанціраванай з-за лініі фронту дыверсійна-разведвальнай групы на чале з Рыгорам Варажышчавым, бо базіравалася яна ў першыя тыдні  якраз у раёне паміж Смаліцай і Дабужай. Іх было спачатку шэсць чалавек, потым да іх далучыўся мясцовы актывіст Сівагракаў. Група заходзіла неаднаразова ў нашу хату, адпачывала ў нас. Па даручэнню камандзіра прыглядваў за іхнімі конямі, пасвіў  таксама авечак, якіх партызаны забіралі ў якасці трафеяў у немцаў і паліцаяў.
Потым група разраслася ў атрад, які дзейнічаў ужо ў складзе буйных партызанскіх злучэнняў. Увосень 1943 года ўсе яны трапілі ў нямецкае акружэнне і блакаду. Шмат байцоў загінула падчас жорсткіх баёў і спроб вырвацца з лап фашыстаў. Тады стала вядома пра подзвіг двух дэсантнікаў з атрада Варажышчава, іх ведалі толькі па імёнах — Пашка і Валодзька, якія коштам сваіх жыццяў прыкрылі адступленне асноўных сіл партызанаў. Потым расказвалі, што нямецкія камандзіры  прыводзілі ў прыклад мужны ўчынак савецкіх воінаў.
Перад наступленнем нашых войскаў увосень 43-га немцы рабілі своеасаблівую зачыстку тэрыторыі перад лініяй фронту, выганяючы адтуль усіх мясцовых жыхароў. Тыя рабіліся бежанцамі, у ліку якіх адным часам знаходзіўся і я.

Распавёў Мікалай Белазёраў і пра акалічнасці іншага кшталту, якія замоўчваліся за савецкім часам. Для мясцовага насельніцтва ніколі не з’яўлася сакрэтам тое, што пад шыльдай партызан нярэдка хаваліся крымінальныя элементы, а то і сапраўдныя бандыты і рабаўнікі, якія надта ж ужо дапякалі людзей. Нярэдка не было парадку, дысцыпліны і сярод народных мсціўцаў. Не называючы прозвішчаў, шкадуючы тым самым жывучых тут цяпер іхніх нашчадкаў, ён прыгадаў убачаную на ўласныя вочы сапраўдную драму з крывавым фіналам. Аднойчы кампанія такіх «партызан» наладзіла ў іхняй хаце вялікую п’янку, учыніла бойку, і адзін з іх у самагонным запале застрэліў з нагана другога. Пры гэтым зрабіў гэта подла, стрэліўшы небараку ў спіну. Адклаўся ў памяці суразмоўцы, па ягоных словах, і іншы негатыў ды расказваць пра яго ён не стаў.

Яшчэ Мікалай Дзянісавіч выказаў сваё меркаванне, якое таксама грунтуецца на ўласных назіраннях, што ў брацкай магіле ў вёсцы Ухлясць (а мы якраз і сядзелі на лаўцы каля ягонай хаты, што размешчана паблізу гэтага святога месца) пахаваны ў асноўным астанкі мясцовых жыхароў, партызанаў, а вось рэшткі чырвонаармейцаў, якіх тысячы, а можа і дзесяткі тысяч, загінулі пры вызваленні, так і не былі адданы зямлі. Пра гэта сведчылі шкілеты, якімі былі ўсеяны ў пасляваенны час навакольныя лясы. І ніхто іх тады не прыбіраў.

Пасля вайны амаль усё сваё жыццё Мікалай Белазёраў звязаў з торфабрыкетным заводам “Дняпроўскі”, адзін з участкаў якога размяшчаўся на Ухлясці. Працаваў спачатку механікам-нарміроўшчыкам, а потым з’яўляўся вядучым выкладчыкам тэхнічных курсаў да самай пенсіі.
Мікалай Іваноў,
 Таццяна Яўсеева (фота).