У апош­нія га­ды ве­ла­рух у Бе­ла­ру­сі ак­тыў­на на­бі­рае аба­ро­ты: усё больш лю­дзей імк­нец­ца да зда­ро­ва­га ла­ду жыц­ця і та­му пе­ра­са­джва­ец­ца на ве­ла­сі­пе­ды. Яшчэ ле­тась да Го­да гасцін­нас­ці ў Ма­гі­лё­ве рас­пра­ца­ва­лі не­каль­кі ці­ка­вых ве­ла­сі­пед­ных ванд­ро­вак па 8 ра­ё­нах воб­лас­ці пад агуль­ным брэн­дам «Край жы­ва­твор­ных кры­ніц». Быў ство­ра­ны сайт, схе­мы марш­ру­таў, пра­кла­дзе­ны пер­шыя ту­рыс­тыч­ныя сцеж­кі.

Ад­крыц­цё сё­лет­ня­га се­зо­на па­ча­ло­ся з 4‑дзён­на­га па­да­рож­жа пад пры­ваб­най наз­вай «Мі­фы і ле­ген­ды краю жы­ва­твор­ных кры­ніц». У наш спіс тра­пі­лі са­мыя вя­до­мыя з іх — Браз­гун у Чэ­ры­каў­скім ра­ё­не, Бла­кіт­ная — у Слаў­га­рад­скім, За­ха­ран­ка — у Бы­хаў­скім. У тых ляс­ных за­па­вед­ных мяс­ці­нах, дзе яны бру­яц­ца, на­ват кож­ны ка­мень­чык, зда­ец­ца, мае непаў­тор­ную гіс­то­рыю. А што ка­заць пра та­кія жам­чу­жы­ны Ма­гі­лёў­шчы­ны, як Бы­хаў­скі замак, Бар­ка­ла­баў­скі жа­но­чы ма­нас­тыр, па­лац Жу­коў­скіх у аг­ра­га­рад­ку Да­шкаў­ка — усе яны як­раз зна­хо­дзяц­ца на шля­ху. А яшчэ ар­га­ні­за­та­ры абя­ца­лі су­стрэ­чы з пры­ві­да­мі, чарадзей­ную вы­печ­ку і рус­кую лаз­ню. Ну як бы­ло не спа­ку­сіц­ца?

На старт — у по­шу­ках пры­год

Тое, што да­стат­ко­ва­га во­пы­ту яз­ды на да­лё­кія ад­лег­лас­ці ў мя­не ня­ма, а ве­ла­сі­пед яшчэ не аб­ка­та­ны (лі­чы, толь­кі з кра­мы), ні­як не ад­бі­ла­ся на жа­дан­ні вы­пра­ба­ваць ся­бе на трываласць. Па­куль цвя­ро­зы ро­зум пад­каз­ваў: аду­май­ся, час яшчэ ёсць, ду­ша як ша­лё­ная імк­ну­ла­ся да подз­ві­гаў. Як вы­свет­лі­ла­ся, не ад­на я бы­ла та­кая.

На чы­гу­нач­ным вак­за­ле сабраліся 8 ча­ла­век. У тым лі­ку наш не­па­срэд­ны кі­раў­нік і каардына­тар — стар­шы­ня ма­гі­лёў­ска­га гра­мад­ска­га са­ве­та па раз­віц­ці аг­ра­эка­ту­рыз­му Сяр­гей Ку­ля­гін, які, зда­ва­ла­ся, на­ра­дзіў­ся на ве­ла­сі­пе­дзе.

Су­пра­ва­джа­лі наш «дэ­сант» на «Фор­дзе» кі­роў­ца (ён жа ку­хар) і ме­дык-па­моч­нік ку­ха­ра. І тое, што цяж­кія за­плеч­ні­кі не трэ­ба ця­гаць на са­бе, бы­ло вель­мі да­рэ­чы. Пас­ля не­вя­лі­ка­га тэх­ін­струк­та­жу і фо­та на па­мяць мы ба­дзё­ра па­да­лі­ся да цяг­ні­ка эка­ном-кла­са, каб да­ехаць на ім да вёс­кі Ве­ра­мей­кі, дзе і па­ві­нен быў ад­быц­ца старт.

Ад кед­раў да мяс­тэч­ка, дзе «чы­ры­ка­лі» аве­чак

Пе­рад тым як асяд­лаць сва­іх жа­лез­ных ко­ней і зра­біць марш-кі­док да пер­ша­га пры­ва­лу ка­ля чэ­ры­каў­скай вёс­кі Нар­кі, азна­ё­мі­лі­ся з ма­ляў­ні­чы­мі ку­точ­ка­мі дэнд­ра­пар­ку Верамейкаў­ска­га ляс­га­са. Прад­пры­ем­ства так­са­ма зра­бі­ла свой унё­сак у раз­віц­цё мясцовага аг­ра­эка­ту­рыз­му — уста­на­ві­ла на пэў­ным участ­ку ін­фар­ма­цый­ныя шчы­ты і паказаль­ні­кі шля­ху. Па­коль­кі мы бы­лі яго пер­ша­ад­кры­ва­льні­ка­мі (не ўліч­ва­ю­чы тэс­та­ва­га марш­ру­ту), ка­ар­ды­на­тар бе­лай фар­бай (у ад­па­вед­нас­ці з між­на­род­ны­мі стан­дар­та­мі) адзна­чаў на дрэ­вах на­пра­мак ру­ху. «Да­дат­ко­выя пры­кме­ты не пе­ра­шко­дзяць», — патлума­чыў ён. Тым больш што шлях пра­хо­дзіць праз ля­сы.

Праз 30 кі­ла­мет­раў ня­прос­та­га для ма­ла­во­пыт­ных ве­ла­сі­пе­дыс­таў і зу­сім не цяж­ка­га для пра­фе­сі­я­на­лаў шля­ху мы за­ві­та­лі да Лю­бо­ві Ча­пе­лі­най. У яе за­хоў­ва­ец­ца ста­ра­даў­няя іко­на свя­тых Пят­ра і Паў­ла, якая, як ка­жуць, бе­ра­жэ вёс­ку Нар­кі і яшчэ не­каль­кі блі­жэй­шых населе­ных пунк­таў ад роз­ных ня­год.

Ра­ней яна пе­ра­да­ва­ла­ся з ха­ты ў ха­ту, але апош­нія не­каль­кі га­доў за­ста­ец­ца ў до­ме Лю­бо­ві Іль­і­ніч­ны: жы­ха­роў ста­но­віц­ца ўсё менш. Але кож­ны год на дзень свя­тых Пят­ра і Паў­ла вер­ні­кі ра­зам са свя­та­ром ня­суць яе хрэс­ным хо­дам да кры­ні­цы Браз­гун, якая зна­хо­дзіц­ца за не­каль­кі кі­ла­мет­раў ад Ныр­коў. Дзя­ку­ю­чы жан­чы­не за­ха­ваў­ся ста­ра­даў­ні аб­рад з гэ­тай іко­най, які не­каль­кі га­доў та­му быў пры­зна­ны гіс­та­рыч­на-куль­тур­най каш­тоў­нас­цю Беларусі.

Пас­ля ад­па­чын­ку каля цу­да­дзей­най кры­ні­цы зу­сім не ха­це­ла­ся зноў са­дзіц­ца на веласіпеды. Але ж, каб па­ба­чыць му­зей яка­раў у вёс­цы Мі­ра­гошч, трэ­ба бы­ло пераадолець яшчэ 30 кі­ла­мет­раў. Да­рэ­чы, му­зей на­ле­жыць гас­па­да­ру аг­ра­ся­дзі­бы «Лі­лея» Сяр­гею Ду­бя­гу. У дзя­цін­стве ён ма­рыў стаць ма­ра­ком, але па­ба­чыць да­лё­кія кра­і­ны з караб­ля не да­вя­ло­ся. За­тое з ра­кой Сож, на бе­ра­зе якой і зна­хо­дзіц­ца ся­дзі­ба, звяз­вае шмат. Вось і яка­ры ад­туль, ся­род якіх ёсць вель­мі рэд­кія. На­огул Сяр­гей збі­ра­ец­ца пабудаваць тут яхт-клуб, дзе кож­ны ку­то­чак бу­дзе на­гад­ваць аб вод­най сты­хіі. Ці­ка­ва, што на­су­праць яго ўчаст­ка це­раз ра­ку зна­хо­дзіц­ца тое са­мае мес­ца, дзе ў ста­ра­даў­нія ча­сы стая­лі ман­го­ла-та­та­ры. Яны не ча­па­лі на­сель­ніц­тва, па­коль­кі яно пла­ці­ла да­ні­ну. За­ста­ла­ся з тых ча­соў ці­ка­вая наз­ва ў гэ­тай мяс­цо­вас­ці — Чы­ры­ка­вец. Там ман­го­лы «чы­ры­ка­лі» (рэза­лі) аве­чак, каб па­кі­нуць на бе­ра­зе не­па­трэб­ныя ім вант­ро­бы… На­пэў­на, ка­лі б не та­кія лю­дзі, як Сяр­гей, гэ­ту ста­рон­ку гіс­то­рыі, як і мно­гія ін­шыя, даў­но за­бы­лі б. Пас­ля смач­най вя­чэ­ры (наш ку­хар, як вы­свет­лі­ла­ся, зна­ток аюр­ве­дыч­най кух­ні) знай­шлі­ся ах­вот­ні­кі паслухаць апо­ве­ды гас­па­да­ра за вя­лі­кім ста­лом на бе­ра­зе ра­кі. У ме­сяч­ным све­це нерухомая па­верх­ня ва­ды зда­ва­ла­ся ка­зач­най. А гас­па­дар за­пэў­ніў, што асаб­лі­ва «шчаслівыя» пас­ля апоў­на­чы мо­гуць уба­чыць, як ад­туль вы­хо­дзіць ру­сал­ка. І клі­каў паблукаць ноч­чу па бы­лых ула­дан­нях кня­зёў Аба­лен­скіх. Але ге­ро­яў ся­род нас не знайшло­ся.

Па Ка­ця­ры­нін­скім трак­це… да ай­ца Ге­ор­гія

Еха­ла па ім ім­пе­ра­тры­ца ці не, гіс­то­рыя за­моўч­вае. Але не вы­клю­ча­на, што так яно і бы­ло. Пас­ля па­дзе­лу Рэ­чы Па­спа­лі­тай у ХVІІІ ста­год­дзі ім­пе­ра­тры­ца па­да­ры­ла ту­тэй­шыя зем­лі сва­ім фа­ва­ры­там і по­тым на­вед­ва­ла­ся да іх. На на­шай кар­це гэ­ты ляс­ны ад­рэ­зак шля­ху быў па­зна­ча­ны як «са­фа­ры». За кра­са­моў­ным сло­вам зна­чы­ла­ся яз­да па не­пры­зна­ча­ных для ве­ла­сі­пед­най яз­ды сцеж­ках. Пас­ля но­чы зда­ва­ла­ся, што но­гі і ін­шыя мес­цы ба­ляць яшчэ мац­ней. Су­ця­ша­ла толь­кі тое, што ты та­кі не адзін… Ляс­ная сцеж­ка па ўзбя­рэж­жы Со­жа пада­ла­ся вель­мі пры­ем­най, а края­ві­ды, якія па­ўста­ва­лі пе­рад ва­чы­ма, за­хоп­лі­ва­лі сва­ёй пры­га­жос­цю. Та­ко­га не па­ба­чыш з акна аў­та­ма­бі­ля.

Ка­лі па­вяр­нуць у бок аг­ра­га­рад­ка Ляс­ная, дзе больш за 300 га­доў та­му ад­бы­ла­ся біт­ва рускіх са шве­да­мі, па­тра­піш да свя­та­ра ту­тэй­ша­га хра­ма ай­ца Ге­ор­гія. Пра слаў­га­рад­скія кры­ніч­кі, ста­ра­даў­нія і су­час­ныя, на­пэў­на ні­хто больш за яго ў ра­ё­не не ве­дае. А тое, што ён рас­па­вя­дзе пра храм-пом­нік, які быў уз­ве­дзе­ны пас­ля той зна­мя­наль­най біт­вы, вы і наогул не зной­дзе­це ні ў ад­ной кніж­цы. Да 300-го­ддзя біт­вы са шве­да­мі храм ад­на­ві­лі, але прай­шло не­каль­кі га­доў, і фар­ба з аб­лі­цо­вач­най пліт­кі па­ча­ла сы­пац­ца. Ай­цец Ге­ор­гій вель­мі пе­ра­жы­вае з гэ­тай на­го­ды: со­рам­на пе­рад вер­ні­ка­мі. А вось ма­за­і­кі з вы­явай апостала Пят­ра і Бо­жай Ма­ці, ство­ра­ныя вя­до­мым ар­хі­тэк­та­рам з Санкт-Пе­цяр­бур­га Уладзі­мі­рам Фра­ло­вым 100 га­доў та­му, і сён­ня вы­гля­да­юць як но­выя.

Сро­дак па­ка­зы­таць нер­вы і… су­це­шыць ду­шу

Ве­ла­ама­та­ры — дзі­ва­кі. Яны з за­хап­лен­нем ка­жуць пра тое, як у іх кры­ві бу­шуе ад­рэ­на­лін ад яз­ды па ляс­ных кал­до­бі­нах, дзе трэ­ба ла­ві­ра­ваць па­між пяс­ча­ны­мі ўчаст­ка­мі, глы­бо­кі­мі лу­жы­на­мі, па­ва­ле­ны­мі дрэ­ва­мі і ін­шы­мі «спа­ку­са­мі» жыц­ця. Ка­лі ім­чыш па гэ­тай па­ла­се пе­ра­шкод, сэр­ца гру­кае так, што, зда­ец­ца, вы­ска­чыць з гру­дзей… Толь­кі за ста­лом са смачнай вя­чэ­рай у аг­ра­ся­дзі­бе «Гас­ці­нны двор» мы ўсвя­до­мі­лі, што здзейс­ні­лі са­праўд­ны подз­віг, пра­ехаў­шы 80 (!) кі­ла­мет­раў. За­тое як бы­ло пры­ем­на ся­дзець ве­ча­рам каля пе­чы і ла­са­вац­ца толь­кі што за­сма­жа­ным лі­нём. І ці мож­на пе­ра­даць сло­ва­мі тыя ад­чу­ван­ні, якія до­рыць рус­кая лаз­ня! Ду­ша ад­па­чы­ва­ла і спя­ва­ла!…

Знай­сці пад­ра­бяз­ную ін­фар­ма­цыю і па кры­ні­цах, і па куль­тур­на-гіс­та­рыч­ных пом­ні­ках Магілёў­шчы­ны мож­на на сай­це krynіca.by. Там жа ёсць ці­ка­вая ін­фар­ма­цыя для ту­рыс­таў аб мес­цах і ўмо­вах пра­жы­ван­ня і аб усіх па­слу­гах (з аба­вяз­ко­вым ука­зан­нем цэн). Як запэўніў ка­ар­ды­на­тар пра­ек­та Сяр­гей Ку­ля­гін, іс­нуе да­моў­ле­насць з гас­па­да­ра­мі аграсядзіб (кож­ная з іх па­зна­ча­на на сай­це), што пра­жы­ван­не (без улі­ку хар­ча­ван­ня) для ве­латурыс­таў (па­куль што толь­кі бе­ла­рус­кіх) абы­дзец­ца пры­клад­на ў 10 до­ла­раў. Пажадана толь­кі, каб гру­па бы­ла не вель­мі ма­лень­кая. Тое, што ўмо­вы не рас­ча­ру­юць, пра­ве­ра­на на са­бе. Аб усіх трох ся­дзі­бах, якія пры­ма­лі нас пад­час па­да­рож­жа, за­ста­лі­ся пры­ем­ныя ўспа­мі­ны. Вод­ная іды­лія ва ўла­дан­нях Сяр­гея Ду­бя­гі, утуль­ны дом Люд­мі­лы Чаба­тар у слаў­га­рад­скай вёс­цы Мі­хай­лоў, дзе смач­на пах­не пі­ра­га­мі, па­ляў­ні­чы ка­ла­рыт ад Ула­дзі­мі­ра і яго сы­на Яў­ге­на Ду­дзі­каў з бы­хаў­скай вёс­кі За­лах­вен­не…

Ча­ты­рох­дзён­нае па­да­рож­жа абы­шло­ся мне пры­клад­на ў 300 ты­сяч руб­лёў, з якіх па­ло­ву скла­лі вы­дат­кі на хар­ча­ван­не. У мэ­тах эка­но­міі не­ка­то­рыя ка­рыс­та­лі­ся па­лат­ка­мі — на тэры­то­рыі ся­дзіб та­кі нач­лег абы­хо­дзіў­ся ў 3 до­ла­ры. Пэў­ная су­ма пай­шла на су­ве­ні­ры. Калі пад­лі­чыць, коль­кі б каш­та­ва­ла та­кое па­да­рож­жа на звы­чай­ным рэй­са­вым аў­то­бу­се, хут­чэй за ўсё, ад яго прый­шло­ся б ад­мо­віц­ца. Толь­кі адзін бі­лет ад Ма­гі­лё­ва да Слаў­га­ра­да каш­туе 40 ты­сяч руб­лёў. А з улі­кам да­ро­гі да Бла­кіт­най кры­ні­цы — і ўсе 50 ты­сяч. Ве­ла­сі­пед жа да­па­ма­гае па­ба­чыць «свет» за мі­ні­маль­ны кошт.

Сяр­гей Ку­ля­гін ка­жа, што сет­ка ту­рыс­тыч­ных марш­ру­таў бу­дзе раз­ві­вац­ца і да­лей. Разгляда­юц­ца пы­тан­ні па ства­рэн­ні па­ла­тач­ных га­рад­коў, пунк­таў пра­ка­ту ве­ла­сі­пе­даў, уста­ля­ван­ні да­дат­ко­вых ін­фар­ма­цый­ных шчы­тоў. Ёсць за­дум­ка рас­пра­ца­ваць марш­рут па Клі­ма­віц­кім, Кас­цю­ко­віц­кім і Крас­на­поль­скім ра­ё­нах. Там так­са­ма ёсць што па­гля­дзець. Не ве­даю, як вы, а я аба­вяз­ко­ва па­еду. Чу­ла, што ту­рызм — гэ­та доб­ры нар­ко­тык, але не ведала, што та­кі моц­ны…

Нэ­лі ЗІ­ГУ­ЛЯ, газета “Звязда”